Günümüzde teknoloji dünyamızı değiştiriyor. Bunun çocuklarımızı bile değiştirdiğini iddia edebilirsiniz.

Çocuklar genellikle dijital medyadan, özellikle oyun ve sosyal medyadan keyif alırlar. Teknoloji baştan çıkarıcı, renk ve etkileşimle dolu – ve bu bazı faydalar sağlasa da endişeleri ve soruları da gündeme getiriyor.

Özellikle ekranların ve cihazların hakimiyetini kırmaya çalışan çileden çıkmış ebeveynler için ortaya çıkan asıl soru şu: Çok fazla ekran süresi çocukları dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarına daha yatkın hale getirebilir mi?

DEHB, yaygın bir bozukluk olmakla birlikte, pek çok nüansa sahiptir. Bu, birinin kolayca dikkatinin dağıldığı anlamına gelmez. Pediatrik davranış sağlığı uzmanı Michael Manos, PhD, DEHB’nin beyindeki fiziksel farklılıkları içeren spesifik hiperaktif ve dürtüsel davranışlarla karakterize edilen genetik bir yatkınlık olduğunu açıklıyor.

Dr. Manos’a göre, çocuklarda artan teknoloji kullanımı ile DEHB arasında net bir neden-sonuç ilişkisini destekleyecek yeterli kanıt hâlâ yok. Ancak teknoloji kullanımının davranışsal bir etkisi var. “Teknolojinin sık kullanımı nasıl davrandığımızı ve birbirimizle ilişkimizi etkiliyor” diye ekliyor.

Çok fazla teknoloji kullanımı DEHB’ye neden olur mu?

Çocuklarını saatlerce video oyunları oynarken veya iPad’lerine bakarken gören ebeveynlerin ve bakıcıların akıllarındaki en büyük sorulardan bazıları şunlardır: Dijital medyanın sık kullanımı çocuğumun dikkat süresini azaltabilir mi? Dikkatlerinin daha kolay dağılmasını sağlayabilir mi?

2018 yılında yapılan bir çalışma bu soruyu keşfetmeyi amaçladı. Çalışma, DEHB teşhisi konmamış 2.587 lise öğrencisini inceledi. Öğrencilere, sosyal medya da dahil olmak üzere dijital medyada ne kadar zaman geçirdikleri sorulmuştur.

Araştırmacılar, dijital medyayı günde birçok kez kullandıklarını bildiren öğrencilerin, akranlarına göre şu belirtileri gösterme olasılıklarının daha yüksek olduğunu bulmuşlardır:

• Görevleri organize etmede ve tamamlamada zorluk gibi dikkatsizlik.
• Hareketsiz oturmakta güçlük çekmek gibi hiperaktivite-dürtüsellik.

Bu sonuçlar ciltler dolusu konuşuyor gibi görünüyor, ancak Dr. Manos bizi hemen sonuçlara varmamaya teşvik ediyor. “Bu, Facebook’ta çok fazla oyun oynamanın veya yorum yapmanın çocuklara DEHB verebileceği anlamına mı geliyor? Kesinlikle hayır. Ancak bu faaliyetler, DEHB’nin kendisine neden olamasa da, DEHB’ye benzer semptomlara neden olabilir” diyor.

Buradaki anahtar kelime benzer. Başka bir deyişle, sık dijital medya kullanımı gizli belirtileri ortaya çıkarabilir veya davranışlara yol açabilir. Bakmak DEHB gibi. Sorun dijital medyanın kendisi değil, kişinin dikkati üzerinde baş döndürücü bir yük oluşturmasıdır.

Ekran süresi çocuğun gelişimini ve sosyal becerilerini nasıl etkiler?

Bu nedenle, sosyal medya ve cihaz kullanımı doğrudan DEHB’ye neden olmasa da bu, çocuğunuzun dikkat süresi ve genel gelişimi üzerinde bir etkisi olmadığı anlamına gelmez. Ve Dr. Manos’un işaret ettiği gibi, dikkat süremiz büyük ölçüde başkalarıyla nasıl ilişki kurduğumuza ve sosyalleştiğimize bağlıdır.

“Çocuklar, sosyal medya ve video oyunları da dahil olmak üzere dijital medya aracılığıyla birbirleriyle giderek daha fazla ilişki kurdukça, bu, insan düzeyinde nasıl iletişim kurduğumuz sorusunu gündeme getiriyor” diye ekliyor.

Ayrıca, video oyunları gibi şeyler ekip oluşturmaya ve problem çözmeye yardımcı olsa da, çocukların sahip olduğu tek etkileşim türü bu olmamalı. Cihazlarda çok fazla zaman geçirmek, yüz ifadesinin, sesin ve vücut dilinin devreye girdiği gerçek yüz yüze iletişim için daha az zaman demektir.

Manos, “Bunlar, ilişkileri anlamanın nüansları” diyor.

Çocukların cihazlarıyla zararlı bir bağlantı veya “bağ” geliştirmesi konusunda da bir endişe var. Bu, bir bilgisayar oyununa veya sosyal medya beslemelerine ara vermeye zorlandıklarında ayrılık kaygısıyla kendini gösterebilir. Ve sonra – gözyaşlarını işaretleyin.

Manos, “Bir ekran alınırsa bazı çocukların ciddi öfke nöbetleri geçirmesi büyüleyici” diyor. Çocuğunuzun cihazlarına bağlı davranış sorunları yaşadığını fark ederseniz, bunun sınırlar yaratma işaretiniz olduğunu ekliyor (birazdan bunun üzerinde daha fazla duracağız).

Dr. Manos, ekranları ellerinden alınmadığında bile, artan sosyal medya kullanımının çocuklarda doğuştan gelen bir tür kaygıya ve sinirliliğe neden olabileceğini açıklıyor – her zaman telefonlarını kontrol ediyor ve bir sonraki bildirimi bekliyor.

Manos, “Bilgisayarınız her çaldığında, telefonunuz bip sesi çıkardığında veya bir e-posta, kısa mesaj veya bildirim aldığınızda, ilk eğiliminiz yanıt vermektir,” diye kabul ediyor Dr. Manos.

Sınıfta bir çocuk örneğini kullanır. Diyelim ki okul kurallarına rağmen çocuğun cebinde sessize alınmış bir telefonu var. Vızıldadığını hissedebiliyorlar, bu yüzden bakmak için masalarının altında tutuyorlar.

“Bu, öğrendiği her şeyden uzağa, dikkatini anında çekiyor. Uyarılar, bildirimler ve gençlerin odaklanma ve görevde kalma konusunda daha fazla zorluk çekmelerine neden olabilecek reklamlar ile yüksek düzeyde bir uyarım yaratıyor” diyor Dr. Manos.

Ekran başında kalmanın faydaları ve dengeyi nasıl bulacağınız

Dijital medyaya maruz kalma, yaşa göre değişse de herkes için sınırlandırılmalıdır. Küçük çocuklar için teknoloji kullanımını sınırlamak daha da önemlidir çünkü teknoloji beyinlerinin gelişimi üzerinde derin etkilere sahiptir.

Amerikan Pediatri Akademisi’nin (AAP) güncel önerileri, 3 yaş ve altındaki çocuklar için dijital medya kullanımının ve okul çağındaki çocuklar için günde bir saatten fazla olmamasını öneriyor. Dr. Manos, daha büyük ergenler söz konusu olduğunda, ebeveynlerin kendi aileleri için geçerli olan makul sınırlar koymalarının çok önemli olduğunu söylüyor.

Elbette dijital medya kullanımının faydaları da var. Örneğin, kalem ve kağıtla eğitimi sıkıcı bulan çocuklar, bilgisayarda daha kolay öğrenebileceklerini görebilirler. Teknoloji ayrıca iletişim kurmanın hızlı ve verimli bir yolunu sunar. Ancak kilit nokta, çocuklarınızın izledikleri ve ilgi duydukları şeyler açısından dengeyi ve bağlamı anladığından emin olmaktır.

Manos, “Ebeveynler çocukla birlikte oturup ekran başında geçirilen süreye katıldıklarında, bunun faydalı olduğu görüldü” diyor. “Ayrıca ebeveynlerin çocuklarıyla bağlarını güçlendirmelerine yardımcı olabilir. Dolayısıyla ebeveynler orada oturup çocukla ve ekranla etkileşim kurarken bu bir avantaj olabilir.”

Buna ek olarak, ebeveynlerin bazen kendi dijital medya kullanımlarının çocuklarıyla etkileşimlerinin kalitesini nasıl etkilediğinin farkında olmadıklarını söylüyor.

“Bir gün eşimle kahvaltı için dışarı çıktığımızı hatırlıyorum. Yanımızdaki masada henüz 6-7 aylık bebekleriyle annesine cıvıl cıvıl kollarını kaldıran bir aile oturuyordu. Ancak bebek dikkatlerini çekmek için çok çaba sarf ederken, ebeveynlerin ikisi de telefonlarındaydı. Yapmadı ve yapamadı.”

Ebeveynler için, kendi medya ve cihaz kullanımınızın farkına varmak, çocuklarınıza iyi uygulamaları modellemeye yardımcı olabilir.

Manos, “Çocuklar başkalarıyla empati kurmayı programlanmış etkileşim olan ekran süresinde değil, gerçek hayattaki etkileşimlerde öğrenirler” diyor. “Empati, gerçek insanlarla ilişki kuran gerçek insanlardan gelir. Ve tabii ki insanlar önceden programlanmış bir senaryoya uymuyor.”

Günümüz dünyasında medyayı kısıtlamanın zor olduğunu söylüyor ve ebeveynlere şu ipucunu veriyor: “Tutarlı olun. Ayrıca, parametrelerin ne olduğu konusunda çocuğunuzla bir anlaşmaya varmak için çocuğunuzla birlikte çalışın.”

Dr. Manos’tan DEHB hakkında daha fazla bilgi almak için Health Essentials Podcast bölümü “ADHD and Kids”i dinleyin. Health Essentials Podcast’in yeni bölümleri her Çarşamba yayınlanır.